Ίδρυση και Λειτουργία των Σχολείων Πραστού - Αγίου Ανδρέα 1829-1848

Εισαγωγή

Η ίδρυση δημόσιων σχολείων

Ακριβείς πληροφορίες που αφορούν την έναρξη λειτουργίας των σχολείων,τα έγγραφα των ΓΑΚ(Γενικά Αρχεία του Κράτους) δεν παρέχουν.Υπάρχουν καταγραμένες ευχαριστίες των Προεστών και Δημάρχων του Πραστού προς τον Κυβερνήτη για την καθόλα αξιέπαινη πρωτοβουλία του να ιδρυθούν σχολεία στην κοινότητά του.Τούτο δεν σημαίνει οτι τα σχολεία έχουν αρχίσει να λειτουργούν.
Αναφέρεται,στην ενότητα που εξετάζονται τα οικονομικά του σχολείου στον Πραστό,η ύπαρξη σχολείου  στα προεπαναστατικά χρόνια.Συνεπώς γίνεται προσπάθεια επαναλειτουργίας του σχολείου στον Πραστό μετά την κατάπαυση των πολεμικών ταραχών. Ο Πραστιώτης ευπειθής πολίτης Κυριάκος Λιγινός,μετέπειτα Προεστός και Δήμαρχος Βρασιών, αναφέρει(Πραστός 02/07/1829)στον ιδιοκτήτη Λακωνίας Γεωργιο Βαλτινό «ανέλαβον την φροντίδα του να περιέλθω μόνος με τον κατάλογον της συνεισφοράς...οτι η Α.Ε θέλει προμειθεύσει πάσαν δυνατήν συνδρομήν και προστασίαν εις την συσταθησομένην εν την επαρχία ταύτη γενικήν σχολήν,επειδή δε είς Κωμόπολιν Πραστού, ευρίσκεται εν οίκημα αφιερωμένον προ χρόνων εις την σχολήν, και δεν έχει χρείαν επισκευής άλλης,ει μη της σκέπης.»(ΓΑΚ Φ,19, σ.13, λ.244)
Οι παρακλήσεις του Λιγινού δεν πρέπει να είχαν άμεσα αποτελέσματα.Στις 29.10.1829 ο υγειοαστυνομολιμενάρχης πληροφορεί τους προισταμένους του κατά την κωμόπολιν Πραστού και κατά τον Αιγιαλόν(Αγ.Ανδρέας) δεν υπάρχει καμμίας φύσεως σχολείον.(ΓΑΚ Φ.22Β, σ.7, λ.133).
Εν τούτης όμως ο επιθεωρητής των σχολείων Ι.Κοκκώνης που επισκέφτηκε τον Άγιο Ανδρέα(02/12/1830) σημειώνει εν αρτισύστατον Αλληλοδίδ: εις τον Άγιο Ανδρέα,όπου διδάσκονται έως 40 Μαθηταί.(ΓΑΚ Φ.34Β, σ.5, λ.82).
Μία απόφαση του Όθωνα(25/07/1836) εγκρίνει την μεταφορά του σχολείου από τον Άγιο Ανδρέα, όπου είχε αρχικά προταθεί,στο Λεωνίδιο,(ΓΑΚ Φ.1036, σ.3, λ.42).Βέβαια τον ίδιο χρόνο(20/05/1836) διορίζεται δάσκαλος στο εν Βρασιαίς σχολείο ο Γεώργιος Καλλιτζής. Η έλλειψη περισσότερων συγκεκριμένων πληροφοριών δεν επιτρέπει να προσδιορίσουμε τον ακριβή χρόνο ίδρυσης και λειτουργίας του σχολείου Αγίου Ανδρέα-Πραστού. Είναι όμως βέβαιο οτι από την ίδρυσή του, το σχολείο είχε δύο έδρες μία θερινή στον Πραστό και μία χειμερινή στον Άγιο Ανδρέα.

Δάσκαλοι στο σχολείο Αγ.Ανδρέας - Πραστός 1829-1847

Τα αρχεία δίδουν αρκετά στοιχεία που αφορούν τους δημοδιδάσκαλους που υπηρέτησαν στην Τσακωνιά κυρίως στην πόλη του Λεωνιδίου. Ήδη από τα επαναστατικά χρόνια στον Πραστό βρίσκεται ο Θεοδόσιος Παναγιωτίδης ή Αναστσιάδης Περγαμηνός ο οποίος μαζί με τους προκρίτους μετακομίζει και διδάσκει στο Λεωνίδιο.(Δεν είναι εξακριβωμένο αν τα επώνυμα Παναγιωτίδης και Αναστασιάδης αναφέρονται στο ίδιο ή σε διαφορετικό πρόσωπο. Πιθανόν αφού συμπίπτουν τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του ονόματός του να πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο).
Η αρμόδια Γραμματεία φροντίζει,κατόπιν των διαμαρτυριών των εφόρων, να μην αφήνει το Λεωνίδιο και τις άλλες κοινότητες χωρίς δάσκαλο. Συχνά οι δάσκαλοι εκφράζουν προς τους αρμοδίους τα δεινά που υφίστανται ασκώντας τα καθήκοντά τους. Η μισθοδοσία τους δεν είναι τακτική και οι φορείς που τους πληρώνουν δεν είναι σταθεροί. Μένουν μέχρι και πέντε μήνες απλήρωτοι. Εισπράττουν τον μισθό τους ή μέρος του από το Δημόσιο ή το Εκκλησιαστικό Ταμείο ή από το Δημοτικό προυπολογισμό ή από τα δίδακτρα που καταβάλλουν οι μαθητές τους και από προιόντα πραγματοποιηθέντων εράνων μεταξύ των κατοίκων. Έχουν πολλά έξοδα κατά τις περιπετειώδης μετακινήσεις τους με τα μέσα της εποχής(πλοία,αγωγιάτες,ζώα). Και σα να μην έφθαναν αυτά μερικοί έχουν και πρόσθετα βάρη ως προστάτες των οικογενειών τους.
Ο επιθεωρητής της εκπαιδευσης Ι.Κοκκώνης επισκέφθηκε τη βόρεια Τσακωνιά(Αγ.Ανδρέα) στις 02/12/1830. Στην έκθεση που συντάσει αναφέρει:εις τα λοιπά μέρη του τμήματος του Πραστού δεν έχουσιν σχολείον, ει μη μόνον εν αρτισύστατον Αλληλοδίδ, εις τον Άγιον Ανδρέα όπου διδάσκονται έως 40 Μαθηταί.(ΓΑΚ Φ.34Β, σ.5, λ.82). Η πρόταση του Δημογέροντος και κατόπιν Δημάρχου Πραστού – Αγίου Ανδρέα την οποία υιοθετεί ο πολιτικός διοικητής Λακωνίας – Πραστού Βαλτινός, είναι να υπάρχχουν δύο σχολεία, ένα στον Πραστό κατά τους θερινούς μήνες και ένα άλλο στον Αγ Ανδρέα τους υπολοίπους. Το σχολείο φαίνεται πως υπολειτουργεί μέχρι το 1836. Αναφορές του Λιγινού(1832) παρακαλούν την Γραμματεία να διορίσει δάσκαλο αλληλοδιδακτικής που θα πληρώνεται από τα ενοίκια των μαγαζιών τα οποία βρίσκονται στην παραλία του Αγίου Ανδρέα (ΓΑΚ Φ.48Β, σ.22, λ.1022). Μέχρι το έτος 1836 τα γνωστά δεδομένα των Αρχείων δεν αναφέρουν υπηρετήσαντες δασκάλους στα σχολεία αυτά. Μετά υπηρετούν οι:

Μαθητές – Μαθητολόγια

Στην Τσακωνιά και ιδιαίτερα στον Πραστό – Λεωνίδιο η λειτουργία των σχολείων δεν ήταν πολυτέλεια αλλά εξυπηρετούσε πραγματικές ανάγκες των κατοίκων.. Οι πρόκριτοι, μορφωμένοι οι περισσότεροι γι’αυτό γράφουν άριστα ελληνικά, επιθυμούν ζωηρά τη μόρφωση των παιδιών τους.
Οι λόγοι δεν πρέπει να περιοριστουν στην οικονομικοή επιφάνεια. Οι περισσότεροι από τους προκρίτους ήταν επιχειρηματίες,πλοιοκτήτες, κάτοχοι οικιών-πύργων και μεγάλων εκτάσεων γαιών. Η διαχείρισή τους απαιτούσε ανθρώπους καλλιεργημένους πνευματικά, με γνώσεις που θα τους επέτρεπεαν να μην είναι μακριά από τα τεκταινόμενα στις ευρύτερς κοινωνίες της μικρής ελληνικής πατρίδας αλλά και όπου αλλού είχαν ανά την Μεσόγειο και τις Παραδουνάβιες χώρες διασπαρεί. Η οικονομία, οι συναλλαγές, η επικοινωνία με αλλόγλωσσους δεν πραγματοποιέιται με ανενημέρωτους πολίτες.
Ένας επιπλέον αναγκαστικός λόγος της λειτουργίας των σχολείων στις κώμες και στα χωριά της Τσακωνιάς, ήταν η απασχόληση των εφήβων αμφοτέρων των φυλών.Ο δήμαρχος Λιγινός καταγράφει κατάλογο με 43 νέους που κατοικούν στον Άγιο Ανδρέα και περιφέρονται τείδε κακείσε άσκοπα.Παρακαλέι λοιπόν την Κυβέρνηση(1830) να ιδρύσει σχολείο στο χωριό ώστε να ασχολούνται δημιουργηκά τα παιδιά.Έτσι δικαιολογείται από τα προεπαναστατικά χρόνια η ανάπτυξη της παιδείας στον Πραστό.

1)Ονομαστικός κατάλογος νεολαίας Αγ.Ανδρέα(07/12/1829).
Περιλαμβάνει ονόματα (43)μαθητών που κατοικούν στον Άγιο Ανδρέα.Τον κατάλογο υποβάλλει και χρησιμοποιεί ως μέσο πίεσης προς την Γραμματεία ο Δήμαρχος Λιγινός ώστε αυτή να αναγκασθεί να ιδρύσει σχολείο στο χωριό(ΓΑΚ Φ.22Β, σ.7, λ.129)

2)Κατάλογος αναλυτικός 69 μαθητών του σχολείου Αγ Ανδρέα – Πραστου.
Συντάχθηκε από τον δάσκαλο Σαρριωάννη στον Πραστό τον Αύγουστο του 1842. Στον κατάλογο σπουδάιες πληροφορίες σχετικές με την πατρίδα των μαθητών και τα επαγγέλματα των γονιών τους τα οποία ασκούν στον Πραστό και στον Άγιο Ανδρέα. Εντυπωσιάζει ο εκτενής αριθμός των επαγγελμάτων που ασκούν οι κάτοικοιόπου ζεί ο καθένας. Αποδεικνύεται πως οι κοινωνίες της βόρειας Τσακωνιάς ήταν ζωντανλες και δημιουργικές. Τέτοια επαγγέλματα είναι: του μεταπράτη,του αγωγιάτη,του εργάτη,του ποιμένος,του κλαδούχου,του μυλωνα,του ανθρακοποιου,του ξυλουργού,του κοφινά,του ψωμά,του εμπόρου,του σκαφέως,του μάγειρα,του αρτοποιού και του γανωτή(ΓΑΚ Φ.1038, λ.10-12).

3)Ονομαστικός κατάλογος των αριστεύσαντων μαθητών του δημοτικού σχολείου Αγ.Ανδρέα – Πραστου.
Ο δάσκαλος Τερζάκης τον υποβάλλει στις 30/02/1844.Σε κάθε μαθητή δωρίζεται από ένα βιβλίο(ΓΑΚ Φ.1838, λ.16).

Οι έφοροι των σχολείων

Τα σχολεία στην Τσακωνιά ιδρύονται με κρατικές αποφάσεις και ως εκ τούτου ελέγχονατια πό τους κρατικούς λειτουργούς. Συναρμόδιοι με την λειτουργία των σχολείων αρχικά είναι οι Δημογέροντες και κατόπιν οι Δήμοι,αφού συστάθηκαν. Οι αρμοδιότητες των Δήμων περιορίζονται στην συγχρηματοδότηση από τον δημοτικό προυπολογισμό(μισθοί δασκάλων) και την φροντίδα των διδακτηρίων. Επιπλέον οι Δήμαρχοι,μαζί με τα μέλοι των τοπικών κοινωνιών,απαρτίζουν εξεταστικές ή επιθεωρητικές επιτροπές που συμμετέχουν στις διενεργούμενες προαγωγικές εξετάσεις των μαθητών.
Παρακάτω παρατίθενται πίνακες με μερικά από τα καταγραμμένα κατά καιρούς μέλη των εφορευτικών επιτροπών,των εξεταστικών επιτροπών και των δημογερόντων,τα οποία υπογράφουν σε έγγραφα της εποχής.

Υλικοτεχνική υποδομή – Διδασκόμενη ύλη

Το προ της επαναστάσεως σχολείο που εδρεύει στον Πραστό κατά την μαρτυρία του Δημάρχου Βρασιών Λιγινού(27/10/1828) ήταν ποικισμένο από φιλόμουσους και φιλότιμους κατοίκους με πάμπολλα αναθήματα(ΓΑΚ Φ,1036, σ.5, λ.88). Αυτά πιθανόν να ήσαν βιβλία,έδρες,θρανίαστοιχειώδη όργανα θετικών επιστημών,κανόνες κ.α.Αλλά και μεταπολεμικά όταν δειλά δειλά επαναλειτουργούν τα σχολεία, στο Λεωνίδιο αρχικά και μετά στον Πραστό – Αγ.Ανδρέα,οι υλικοτεχνικές υποδομές δεν είναι ανύπαρκτες. Δίδονται πληροφορίες για χορηγήσεις από την Κυβέρνηση βιβλίων,αβακίων και πινάκων.
Υπάρχει μαρτυρία που θέλει το δάκαλο Μερίκα να έχει ιδιόκτητη υποδομή,τραπέζι-θρανία, αλλά όποτε για κάποιο λόγο απομακρύνεται από τα καθήκοντά του,στο σχολείο, τα έπαιρνε μαζί του.
Το σχολείο των Βρασιώ(Αγ.Ανδρέα) υλικά κατά το 1835,δεν είχε καθ’οτι δεν υπήρχε.Κατά το 1836 εστάλησαν(πιθανόν από την Κυβλερνηση) εν ατελές τραπέζιον,εννέα ατελη καθίσματα,52 αβάκια και ικανός αριθμός βιβλίωνδιαφόρων τίτλων.Το σχολείο δεν έχει γραφική ύλη,μελανοδοχεία κ.α(ΓΑΚ Φ.1104, σ.6, λ.119).

ΠΗΓΗ
Χρονικά των Τσακώνων (Πρακτικά Ζ’ Τσακώνικου Συνεδρίου)Τόμος ΚΒ’ 3/3 του π.Γεωργίου Πετρή